ตรวจสอบทบทวน(Self-Test)และกิจกรม(Activity)

2.  หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน หลักสูตรสถานศึกษา และหลักสูตรท้องถิ่นเหมือนหรือแตกต่างกันอย่างไร
ตอบ  หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน  มุ่งพัฒนาผู้เรียนทุกคน ซึ่งเป็นกำลังของชาติให้เป็นมนุษย์ที่มีความสมดุลทั้งด้านร่างกาย ความรู้  คุณธรรม  มีจิตสำนึกในความเป็นพลเมืองไทยและเป็นพลโลก ยึดมั่นในการปกครองตามระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข   มีความรู้และทักษะพื้นฐาน รวมทั้ง เจตคติ ที่จำเป็นต่อการศึกษาต่อ  การประกอบอาชีพและการศึกษาตลอดชีวิต  โดยมุ่งเน้นผู้เรียนเป็นสำคัญบนพื้นฐานความเชื่อว่า ทุกคนสามารถเรียนรู้และพัฒนาตนเองได้เต็มตามศักยภาพ

          หลักสูตรสถานศึกษา  สถานศึกษาเป็นหน่วยงานที่จัดการศึกษาเป็นแหล่งของการแสวงหาความรู้จึงต้องมีหลักสูตรเป็นของตนเอง คือหลักสูตรสถานศึกษาต้องครอบคลุมภาระงานการจัดการศึกษาทุกด้านหลักสูตรสถานศึกษาจึงประกอบด้วยการเรียนรู้ทั้งมวลเป็นประสบการณ์อื่น ๆ ที่สถานศึกษาแต่ละแห่งวางแผนเพื่อพัฒนาผู้เรียนซึ่งเกิดจากการมีส่วนร่วมของบุคลากรและผู้เกี่ยวข้องทั้งภายในและภายนอกสถานศึกษา  หลักสูตรสถานศึกษา เป็นแบบแผนหรือแนวทางหรือข้อกำหนดของการจัดการ ที่จะพัฒนาให้ผู้เรียนมีความรู้ ความสามารถโดยส่งเสริมให้แต่ละบุคคลพัฒนาไปสู่ศักยภาพสูงสุดของตนรวมถึงระดับขั้นของมวลประสบการณ์ที่ก่อให้เกิดการเรียนรู้สะสมซึ่งจะช่วยให้ผู้เรียนนำความรู้ไปสู่การปฏิบัติได้ประสบการณ์สำเร็จในการเรียนรู้ด้วยตนเอง รู้จักตนเอง มีชีวิตอยู่ในโรงเรียน ชุมชน สังคม และโลกอย่างมีความสุข

          หลักสูตรท้องถิ่น คือ หลักสูตรที่ได้คิดค้น ประยุกต์ มาจากสภาพแวดล้อม ชุมชน ทรัพยากรรวมทั้งบุคลากรและความสนใจ ความสามารถของนักเรียน  กล่าวโดยสรุปหลักสูตรท้องถิ่น คือการจัดประสบการณ์การเรียนและเนื้อหาสาระให้กับผู้เรียนในท้องถิ่นใดท้องถิ่นหนึ่งโดยเฉพาะเพื่อให้สอดคล้องกับสภาพชีวิตจริงทางสังคมวัฒนธรรมและตอบสนองความต้องการของผู้เรียนและของท้องถิ่นนั้น ๆ 

กิจกรม(Activity)
1. สืบค้นจากหนังสือหรือในระบบเครือข่ายอินเตอร์เน็ต เรื่อง การพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาหลักสูตรท้องถิ่น
ตอบ     การพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษา

ขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาที่จะนำมาใช้ดำเนินการ การนำแนวคิดและรูปแบบจากพระราชบัญญัติการศึกษา แห่งชาติ พ.ศ. 2542 ในมาตรา 27 วรรคสองที่กำหนดให้กำหนดให้ สถานศึกษาขั้นพื้นฐานมีหน้าที่จัดทำสาระของสาระของหลักสูตรที่สอดคล้อง กับหลักสูตรแกนกลาง ขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตรสถานศึกษาที่กำหนดขึ้นเป็นการพัฒนา หลักสูตรครบวงจร ขั้นตอนการพัฒนาหลักสูตร สถานศึกษา ประกอบด้วยขั้นตอนที่สำคัญ 5 ขั้นตอนดังนี้ ขั้นที่ 1 การศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐานในด้านต่างๆ          การศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐานเพื่อให้สามารถกำหนด วัตถุประสงค์และขอบเขตในการเรียนการสอนรวมทั้งสิ่งที่คาดหวังให้ผู้เรียน บรรลุตามจุดประสงค์ 1.1 ข้อมูลเกี่ยวกับสภาพและความต้องการของชุมชน           โรงเรียนมีหน้าที่ถ่ายทอดความรู้ปลูกฝังเยาวชนในชุมชนให้เป็น พลเมืองที่ดีเพื่อพัฒนาชุมชนและสังคมต่อไปจึงต้องทราบข้อมูลชุมชน เพื่อตอบสนองความต้องการของชุมชนนั้นๆ ข้อมูลของชุมชนที่สำคัญมีดังนี้             1.ข้อมูลทั่วไปของชุมชน เช่นแผนที่ตั้ง ประวัติความเป็นมา  จำนวนประชากร เพศ อายุ ศาสนาฯลฯ             2.ข้อมูลด้านการศึกษา จำนวนผู้จบการศึกษาในระดับต่างๆ  จำนวนนักเรียนในระดับต่างๆ ฯลฯ             3.ข้อมูลศิลปวัฒนธรรม เช่นภาษาท้องถิ่น ขนบธรรมเนียมประเพณี ฯลฯ             4.ข้อมูลพื้นฐานทางเศรษฐกิจ เช่นรายได้ อาชีพ             5.ภูมิปัญญาท้องถิ่น             6.ปัญหาที่เกิดขึ้นภายในชุมชน เช่นยาเสพย์ติด มิจฉาชีพ โจร เป็นต้น     วิธีการศึกษาชุมชน สามารถดำเนินการได้ดังนี้             -ศึกษาแบบทุติยภูมิ (เอกสาร,งานวิจัย,สื่อสิ่งพิมพ์)             -ศึกษาแบบปฐมภูมิ (สำรวจ,ลงพื้นที่,สอบถาม,สังเกต) 1.2 การวิเคราะห์ศักยภาพของโรงเรียน             บุคลากร งบประมาณ อุปกรณ์ และสื่อต่างๆ ห้องต่างๆ ปัญหาที่เกิด จากการใช้หลักสูตรและกระบวนการเรียนการสอน เพื่อตัดสินใจเลือกแนวทาง ในการพัฒนาหลักสูตรให้เหมาะสม 1.3 การวิเคราะห์หลักสูตรแกนกลาง 1. หลักสูตรประถมศึกษา พุทธศักราช 2521(ฉบับปรับปรุง พ.ศ.2533)ให้พิจารณาจาก                     1.1 จุดมุ่งหมายของหลักสูตร                     1.2 จุดประสงค์ของรายวิชา (ความมุ่งหวังที่ต้องการ)                     1.3 เนื้อหาสาระ (โครงสร้างหลักสูตร)                     1.4 กิจกรรมการจัดการเรียนการสอนและการประเมินผลการเรียนรู้ 2. หลักสูตรขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544 ให้พิจารณาจาก                     2.1 มาตรฐานการเรียนรู้ของหลักสูตร                     2.2 สาระและมาตรฐานการเรียนรู้แต่ละช่วงชั้น                         -   8 กลุ่มสาระ                         -    กิจกรรมพัฒนาผู้เรียน                     2.3 การจัดการเรียนรู้                     2.4 การวัดและประเมินผลการเรียนรู้         3. หลักสูตรแกนกลางการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2551                 ปรับมาตรฐานการเรียนรู้จากหลักสูตรขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช 2544                     3.1 สาระและมาตรฐานการเรียนรู้แต่ละช่วงชั้น                 -  8 กลุ่มสาระ (เท่าเดิม)                 - วิสัยทัศน์                 - พันธกิจ                 -  คุณลักษณะอันพึงประสงค์                 -  สมรรถนะสำคัญของผู้เรียน                 - กิจกรรมพัฒนาผู้เรียน                 -กิจกรรมสาธารณประโยชน์                 3.2 การจัดการเรียนรู้                 3.3 การวัดและประเมินผลการเรียนรู้                 ซึ่งสถานศึกษาควรนำข้อมูลทั้งสามอย่างนี้มาศึกษาและวิเคราะห์  ได้แก่ สภาพและความต้องการของชุมชน, ศักยภาพของโรงเรียน และหลักสูตรแกนกลาง ขั้นที่ 2 การร่างหลักสูตร                 เป็นการกำหนดแผนการจัดประสบการณ์หรือการกำหนดแนวทาง การจัดการเรียนการสอน เพื่อให้ผู้เรียนมีความรู้ ความสามารถ ทักษะ  และทัศนคติตามเป้าหมายกำหนดไว้ 2.1 การกำหนดจุดประสงค์ของหลักสูตร                 จุดประสงค์ทั่วไป คือเป้าหมายหรือสิ่งมุ่งหวังให้เกิดกับผู้เรียน   ควรใช้ภาษาที่เข้าใจง่ายและกระชับ และต้องสอดคล้องกับหลักสูตรแกนกลาง จุดประสงค์การเรียนรู้ คือเป้าหมายที่มุ่งหวังจำแนกเรื่องและหัวข้อ เช่น  ให้ผู้เรียนมีทัศนคติที่ดีต่อวิชาเรียน ให้นักเรียนบอกความหมายของวิชาที่เรียนได้ เป็นต้น 2.2 การกำหนดเนื้อหาสาระ                 ควรกำหนดให้สอดคล้องกับจุดประสงค์ของหลักสูตร 2.3 การจัดการเรียนการสอน กิจกรรมและสื่อต่างๆ                 ควรเลือกวิธีที่เหมาะสมแก่ผู้เรียน เนื้อหา จุดประสงค์ และหลากหลาย เพื่อให้สอดคล้องกับเป้าหมาย ไม่ว่าจะเป็นเทคนิคการสอน หรือกระทั่งสื่อต่างๆ 2.4 การกำหนดวิธีและประเมินผลผู้เรียน                 ต้องรู้ถึงคุณภาพของหลักสูตรนั้นๆ จึงต้องมีการประเมินผลผู้เรียน  เพื่อให้ทราบผมสัมฤทธิ์ของแผนการพัฒนาหลักสูตรอันจำเป็นต่อการพัฒนาในครั้งต่อๆไป ขั้นที่ 3 การตรวจสอบคุณภาพของหลักสูตร                 เมื่อร่างหลักสูตรเสร็จ ต้องมีการตรวจสอบก่อนนำไปใช้ สิ่งสำคัญที่ ต้องพิจารณาคือ ความสอดคล้องขององค์ประกอบต่างๆ ได้แก่                         -จุดประสงค์                         -เนื้อหาสาระ                         -การจัดการเรียนการสอน                         -กิจกรรมและสื่อการเรียนรู้                         -วิธีวัดและประเมินผลผู้เรียน                ทั้งหมดนี้สามารถทำได้โดยปรึกษาและรับฟังข้อเสนอแนะจาก         •  คณะทำงานร่างหลักสูตร         •  ผู้เชี่ยวชาญด้านต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง         •  ผู้ที่มีส่วนเกี่ยวข้อง ขั้นที่ 4 การนำหลักสูตรไปใช้                 คือการแปลงหลักสูตรไปสู่การสอน ต้องกำหนดวิธีการจัดการเรียน         การสอน กำหนดรายละเอียดกิจกรรมในแต่ละคาบ เตรียมวัสดุอุปกรณ์          ประสานงาน เพื่อให้การสอนเป็นไปตามวัตถุประสงค์มากที่สุด นอกจากนั้น เพื่อให้สอดคล้องกับแนวทางการจัดการเรียนการศึกษาตาม  พระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ พ.ศ. 2542 มาตรา 22 บัญญัติไว้ว่า  “การจัดการศึกษาต้องยึดหลักว่าผู้เรียนทุกคนมีความสามารถ เรียนรู้และ พัฒนาตนเองได้ และถือว่าผู้เรียนมีความสำคัญที่สุด กระบวนการจัดการศึกษา   ต้องส่งเสริมให้ผู้เรียนสามารถพัฒนา ตามธรรมชาติและเต็มตามศักยภาพ”  และการเรียนรู้ หมายถึง การปรับเปลี่ยนไปในทางดีขึ้น การสอนให้ผู้เรียนได้เรียนรู้  (ตามนัยพระราชบัญญัติการศึกษาแห่งชาติ) มีดังนี้ 1.การเรียนรู้โดยตนเอง คือการสร้างประสบการณ์ สิ่งแวดล้อม วิทยาการ  และโอกาส ให้เอื้อต่อการสร้างแรงจูงใจ เกิดการคิด วิเคราะห์ ฝึกทักษะ ด้วยตนเอง 2. การเรียนรู้ด้วยตนเอง ธรรมชาติ และสิ่งแวดล้อม คือการเรียนรู้เพื่อให้ดำรงชีวิต อยู่ได้อย่างเหมาะสมกับสภาพแวดล้อม นอกจากนั้น ยังต้องเรียนรู้ตนเอง   สามารถปรับเปลี่ยนทัศนคติและพฤติกรรมให้สอดคล้องกับค่านิยมอันดีงาม   และยึดมั่นในคุณธรรม 3.  การเรียนรู้ที่มุ่งพัฒนาทักษะการดำรงชีวิตและการประกอบอาชีพ คือ  การเรียนรู้ในทักษะชีวิตที่สำคัญ ในการใช้ชีวิตร่วมกับผู้อื่น เช่นการสื่อสาร  การสร้างสัมพันธภาพ การเห็นใจผู้อื่น เป็นต้น รวมถึง ความรู้ด้านสุขศึกษา  เช่น เพศศึกษา ยาเสพติด การแก้ไขปัญหาภายในครอบครัวอีกด้วย   ส่วนการเรียนรู้การประกอบอาชีพ ก็คือการเข้าใจในศักยภาพของตนเพื่อเตรียมตัว ในการประกอบอาชีพนั่นเอง 4. การเรียนรู้ที่มุ่งพัฒนากระบวนการคิด ในการฝึกประสบการณ์และปฏิบัติ  เพื่อผจญกับปัญหาจริง และสามารถแก้ไขได้อย่างถูกวิธี 5. การเรียนโดยผสมผสานความรู้ คือการเรียนความรู้ในศาสตร์ต่างๆ ควบคู่กับ การพัฒนาจิตใจผู้เรียน 6.  การฝึกการเรียนรู้ที่มุ่งเน้นประชาธิปไตย คือการเรียนรู้เรื่องสิทธิเสรีภาพของตนเองและผู้อื่น,  ความเสมอภาค, หน้าที่, และศรัทธาในระบอบประชาธิปไตยอันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข 7. การเรียนรู้เรื่องภูมิปัญญาและศิลปวัฒนธรรม  เพื่อให้เกิดความรู้ ความเข้าใจ  ความตระหนัก และและมีความรัก ความหวงแหน ต่อคุณค่าของภูมิปัญญาและศิลปวัฒนธรรมไทย 8.  การวิจัยเพื่อพัฒนาการกระบวนการเรียนรู้ คือการรวบรวมข้อมูล เพื่อการแก้ไข  และเป็นเครื่องมือในการวิจัย ที่เป็นประโยชน์ต่อการสร้างแรงจูงใจ รวมถึงการประเมินคุณภาพ 9.  การเรียนรู้ด้วยความร่วมมือของครอบครัวและชุมชน คือการที่ครอบครัว, ชุมชน,  และสถานศึกษา มีส่วนร่วมในการจัดกระบวนการเรียนรู้ให้ผู้เรียน 10.การประเมินผู้เรียน คือ กระบวนการพิจารณาผู้เรียนว่าเป็นไปตามจุดประสงค์หรือไม่  โดยใช้เครื่องมือ เช่น การประเมินผลตามจริง แฟ้มผลงาน การสังเกต การสัมภาษณ์  การจัดนิทรรศการ เป็นต้น

          การพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น สงัด อุทรานันท์ (2532, หน้า 312-314) ได้เสนอวิธีการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น 2 ลักษณะ คือ

          1. การประเมินหลักสูตรแกนกลางให้เข้ากับหลักสูตรท้องถิ่น เนื่องจากหลักสูตรที่ใช้ในประเทศไทยเป็นหลักสูตรในส่วนกลางและได้ใช้หลักสูตรเดียวกันทั่วประเทศ เพื่อให้ประชาชนทั่วประเทศมีมาตรฐานขั้นต่ำทางด้านการศึกษาในระดับเดียวกัน การพัฒนาหลักสูตรเพื่อใช้กว้างขวางในระดับประเทศเช่นนี้จึงมีเนื้อหาสาระซึ่งอาจไม่สอดคล้องกับสภาพปัญหาและความต้องการของท้องถิ่นอยู่บ้าง ดังนั้น กระทรวงศึกษาธิการจึงเปิดโอกาสให้ท้องถิ่นทำการปรับเนื้อหาของหลักสูตรบางส่วนให้สอดคล้องกับสภาพปัญหา และความต้องการของท้องถิ่นได้

          2. การสร้างหลักสูตรย่อยในระดับท้องถิ่นขึ้นมาเสริมหลักสูตรแกนกลาง สำหรับนำมาใช้ในการจัดการเรียนการสอนในโรงเรียน

          กระบวนการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น

อุดม เชยกีวงศ์ (2545, หน้า 33-37) กล่าวถึงกระบวนการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น ดังนี้

          1. การสำรวจสภาพปัญหาชุมชน เป็นการศึกษาความเป็นอยู่ของชุมชนและผู้เรียนเพื่อให้ได้ข้อมูลที่ตรงกับการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่นอย่างแท้จริง

          2. การวิเคราะห์สภาพปัญหาและกำหนดความต้องการ

          3. การจัดทำผังหลักสูตร

          4. การเขียนแผนการสอน

                   4.1 การกำหนดหัวข้อเรื่อง

                   4.2 การเขียนสาระสำคัญ

                   4.3 การกำหนดขอบเขตเนื้อหา

                   4.4 การกำหนดจุดประสงค์ทั่วไปหรือจุดประสงค์ปลายทาง

                   4.5 การกำหนดจุดประสงค์เฉพาะหรือจุดประสงค์นำทาง

                   4.6 การกำหนดกิจกรรมการเรียนการสอน

                   4.7 การกำหนดสื่อการเรียนการสอน

          5. การจัดการเรียนการสอน

          6. การประเมินผล

สงัด อุทรานันท์ (2532, หน้า 314-315) กล่าวถึงกระบวนการพัฒนาหลักสูตรในระดับท้องถิ่น ให้เป็นไปอย่างมีระบบและเป็นขั้นตอน ดังนี้

          ขั้นที่ 1 จัดตั้งคณะทำงาน

          ขั้นที่ 2 ศึกษาสภาพข้อมูลพื้นฐาน

          ขั้นที่ 3 กำหนดจุดมุ่งหมายสำหรับหลักสูตรท้องถิ่น

          ขั้นที่ 4 พิจารณาความเหมาะสมของหลักสูตรกลางกับสภาพของท้องถิ่น

          ขั้นที่ 5 ดำเนินการเลือกเนื้อหาสาระของหลักสูตร และ/หรือจัดสร้างรายวิชาขึ้นมาใหม่

          ขั้นที่ 6 ดำเนินการใช้หลักสูตร

          ขั้นที่ 7 ประเมินผลการใช้หลักสูตร

          ขั้นที่ 8 ทำการปรับปรุงแก้ไข

นอกจากนี้ นิรมล ศตวุฒิ (2543, หน้า 119-120) กล่าวถึงกระบวนการพัฒนาหลักสูตรท้องถิ่น ตามขั้นตอน ดังนี้   

          1. จัดตั้งคณะทำงาน

          2. ศึกษาและวิเคราะห์ข้อมูลพื้นฐาน

          3. กำหนดจุดมุ่งหมายของหลักสูตร

          4. เลือกและจัดเนื้อหาและประสบการณ์การเรียนรู้

          5. กำหนดเกณฑ์การประเมินผลสัมฤทธิ์ทางการเรียน

          6. ตรวจสอบคุณภาพหลักสูตรก่อนนำไปใช้

          7. เสนอขออนุมัติใช้หลักสูตร

          8. นำหลักสูตรไปใช้

          9. ประเมินหลักสูตร